του Δασκάλου Κων/νου Καρα΄ί΄σκου
Ότι χρειάζεται η ψυχή ενός παιδιού είναι το φως του ήλιου,
τα παιχνίδια, το καλό παράδειγμα και λίγη αγάπη».
Φ. Ντοστογιέφσκυ – ¨Αδελφοί Καραμαζώφ¨
Η προέλευση της λέξης παιχνίδι από τις λέξεις παις, παίζω, παιδεία υπογραμμίζει το πόσο αυτή η λέξη έχει σχέση με το παιδί, τη διασκέδαση, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Τα παιδιά στην αρχαία Σπάρτη έπαιζαν πολεμικά παιχνίδια και γυμνάζονταν. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους στη Ρώμη έπαιζαν με σιδερένια στεφάνια, τυφλόμυγα, πεντόβολα και κότσια. Στο Βυζάντιο τα παιδιά στο σχολείο χαίρονταν να ψάλλουν και να παίζουν.
Το παιχνίδι είναι η παγκόσμια γλώσσα των παιδιών. Μέσα απ’ αυτό μπορούν κι εκφράζονται πιο ευέλικτα, σωστά και πολύπλευρα απ’ ότι με τον προφορικό λόγο. Πολλοί είναι αυτοί που έχουν τονίσει, πως το παιδί με το παιχνίδι δείχνει τη σωματική, συναισθηματική και κοινωνική του εξέλιξη, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο προσπαθεί να χειρισθεί την πραγματικότητα. Επίσης έχει επισημανθεί η λυτρωτική λειτουργία του παιχνιδιού, με την οποία το παιδί μπορεί να εκτονώσει την έντασή του.
Μια άλλη διάσταση του παιχνιδιού είναι η δυνατότητα που δίνει στο παιδί να ξαναζήσει ενεργά και να επεξεργαστεί τραυματικές καταστάσεις, που αρχικά βίωσε παθητικά. Το παιδί είναι δυνατόν ¨ν’ αλλάξει ρόλο¨. Η πολυπλευρότητα του παιχνιδιού είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν τα παιδιά στην προσπάθειά τους ν’ αποσαφηνίσουν το άγνωστο ή τρομαχτικό. Μέσα στο προστατευτικό πλαίσιο του παιχνιδιού όλα είναι δυνατά. Μπορεί κάποιος να νιώσει πως είναι να χτυπιέται χωρίς να συμμετέχει σε ξυλοδαρμό. Μπορεί να παίζει με προσωπικά συναισθήματα, που ίσως να’ ναι επικίνδυνα ή απαγορευμένα στην πραγματικότητα, όπως χαρά, λύπη, οργή και μίσος, χωρίς όμως να κυριεύεται από πανικό ή να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει βία. Οτι γίνεται δεν είναι παρά ένα παιχνίδι. Οποτε θέλει, μπορεί να βγει απ’ το πλαίσιο του παιχνιδιού. Το παιχνίδι λοιπόν κατορθώνει και μειώνει την ένταση, αλλά, όταν η ένταση είναι υπερβολικά μεγάλη, παύει να υπάρχει το πραγματικό παιχνίδι και μετατρέπεται σ’ ένα καταναγκασμό επανάληψης, όπου το παιδί φτιάχνει συνεχώς τα ίδια μ’ ένα στερεότυπο τρόπο.
Ολοι γνωρίζουμε ότι η περιέργεια είναι μια πολύ σημαντική κινητήρια δύναμη, τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα. Η δε ικανοποίησή της είναι μια ανάγκη που πρέπει να κορεστεί. Για να γίνει, όμως αυτό, μπαίνει σε ενέργεια η εφευρετικότητα και δημιουργικότητα του πνεύματος. Στα παιδιά, λοιπόν, αυτή η δημιουργική περιέργεια εκφράζεται από πολύ μικρή ηλικία με τη μορφή παιχνιδιού. Στο παιχνίδι ένα παιδί μπορεί να δράσει, ν’ αντιδράσει, να συμμετάσχει, να σκεφτεί κλπ. Ετσι παρατηρούμε ότι στην πλειοψηφία τους τα παιδιά αγαπούν το παιχνίδι, ενώ παράλληλα έχει βρεθεί ότι όσο πιο πολλά και διαφορετικά παιχνίδια παίζει ένα παιδί, τόσο πιο δημιουργικό και πνευματικά ανήσυχο γίνεται. Οι προτιμήσεις του είναι πιο ποικίλες, τα ενδιαφέροντά του πλουσιότερα, ενώ σαν ενήλικας έχει περισσότερες πιθανότητες ν’ αποκτήσει ευρύτερο φάσμα ενδιαφερόντων, πράγμα που τον κάνει πιο δραστήριο και – γιατί όχι – πιο ευτυχισμένο. Κάτι που είναι σημαντικό και που αφορά την αξία του παιχνιδιού στην εξέλιξη του παιδιού είναι ότι το παιχνίδι, ως δραστηριότητα είναι κατά κύριο λόγο εθελοντική, αυθόρμητη και απορροφητική, ενώ χαρακτηρίζεται και από ελευθερία. Ολα αυτά σε συνδυασμό, κάνουν το παιχνίδι μια συναρπαστική ασχολία για κάθε παιδί, αποτελώντας την αντανάκλαση της ίδιας της ζωής, με τους δικούς του κανόνες συμπεριφοράς, με πνεύμα συνεργασίας και γενικά με όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να ενταχθεί το άτομο αργότερα στην κοινωνία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το παιχνίδι είναι ένα σημαντικό, μορφωτικό, ηθοπλαστικό και υγιεινό μέσο που συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Κατά πρώτον τη σωματική με τα ομαδικά παιχνίδια που απαιτούν γρήγορες κινήσεις, αποκτώντας ευκαμψία αρθρώσεων, αντοχή στην κόπωση κι επιδεξιότητα. Ενδυναμώνουν το νευρικό σύστημα, διευκολύνουν τη λειτουργία της αναπνοής, εντείνουν την κυκλοφορία του αίματος κι επιφέρουν μια χαλάρωση και ισορροπία.
Δεύτερον καλλιεργείται η πνευματική του ανάπτυξη, διότι πειθαρχείται το πνεύμα του, συγκεντρώνεται η προσοχή του, αναπτύσσεται η κρίση, ο συλλογισμός, η φαντασία, η μνήμη.
Τρίτον παράλληλα συμβάλλει και στη συναισθηματική του ανάπτυξη, προκαλώντας ευχάριστες συναισθηματικές καταστάσεις οι οποίες συμβάλλουν στην πνευματική ευφορία και γενικά η ψυχή του παιδιού σμιλεύεται και εξευγενίζεται.
Ακόμη το παιχνίδι χρησιμεύει στο παιδί ως μέσον για την παροχέτευση της οργής, του φόβου, του μίσους, της ζηλοτυπίας και των άλλων βίαιων συναισθημάτων του. Αποτελεί επίσης σημαντική ασφαλιστική δικλείδα των απωθημένων στο υποσυνείδητο επιθυμιών του, αποκαθιστώντας τη συναισθηματική ισορροπία του. Με το παιχνίδι αναπτύσσεται το κοινωνικό συναίσθημα του παιδιού το οποίο είναι αναγκαίο για την αρμονική του συμβίωση μέσα στην κοινωνία, η αμοιβαία εκτίμηση, αλληλοσεβασμός, η συνεργασία, ο αλτρουισμός και η δικαιοσύνη. Καλλιεργούνται οι αρετές της γενναιότητας, της ειλικρίνειας, της τιμής και της αυτοθυσίας, στεριώνοντας μια ηθική προσωπικότητα. Απ’ την άλλη καταστέλλονται τα εγωιστικά του ένστικτα, ασκείται η αυτοπειθαρχία, η αυτοκυριαρχία, η υπομονή και επιμονή. Με τη συμβολή σ’ όλα τα παραπάνω το παιχνίδι αποβαίνει έτσι σαν μέσο αυτοέκφρασης της προσωπικότητας του παιδιού.
Το παιχνίδι ενώνει τους ανθρώπους, είναι κοινωνικό, δεν επιτρέπει παραβιάσεις, ατομικές επαναστάσεις και αναρχίες. Αντίθετα, επιτρέπει πολύ λιγότερα απ’ ό,τι η ίδια η ζωή απαιτεί. Είναι απόλυτα συνδεδεμένο με όλες τις ανθρώπινες τάσεις: με στην ανάγκη για διατροφή (παίζουμε δοκιμάζοντας καινούργια και άγνωστα φαγητά), με στην ανάγκη για κίνηση (παιχνίδια αγωνιστικά), με το ένστικτο της ιδιοκτησίας (παιχνίδια διαφόρων συλλόγων),με το σεξουαλικό ένστικτο (φλερτ-χορός), με την τάση για προστασία του ίδιου μας του εαυτού και των άλλων (παιχνίδια παρακολούθησης, μάχης, κλέφτες και αστυνόμοι), με στην ανάγκη για συντροφιά (κοινωνικά-ομαδικά παιχνίδια), με στην τάση για μίμηση (μιμητικά παιχνίδια). Αν ένα παιδί δεν έχει το χρόνο ή την ευκαιρία να παίξει, η ανάπτυξή του θα υποφέρει. Πρόκειται για μια διαδικασία αγωγής, μια αναγκαία αυτό-εκπαίδευση. Μέσα απ’ το παιχνίδι το παιδί ασκεί τις αισθήσεις του, αποκτά πλούσιες εμπειρίες και παραστάσεις, εμπλουτίζει το συναίσθημά του, διεγείρεται η φαντασία του, εξασκείται στο να σκέφτεται, να κρίνει, να σχεδιάζει. Την αναγκαιότητα και στην παιδαγωγικότητα του παιχνιδιού είχαν τονίσει από την αρχαιότητα ο Πλάτωνας αλλά και οι μεταγενέστεροι παιδαγωγοί όπως o Montaigne, o Rousseau και άλλοι. Το παιχνίδι είναι για το παιδί το καθ’ εαυτό περιεχόμενο της ύπαρξής του και το σημαντικότερο μέσο το οποίο έχει σαν στόχο τη σωματικοί, πνευματική και συναισθηματική του ανάπτυξη, με πρωταρχικό και κυριότερο στοιχείο, στην ευχαρίστηση, γιατί χωρίς αυτή δεν μπορούμε να μιλάμε για παιχνίδι.
Παιχνίδι και ηλικίες
Το παιδί στη μικρή του ηλικία, για λόγους ψυχολογικούς, προτιμά τα ατομικά μοναχικά παιχνίδια. Παίζει με τα άψυχα και με τα μικρά ζωάκια, που μπορεί να κυριαρχεί πάνω τους, να ξεθυμαίνει την επιθετικότητά του κακοποιώντας τα αλλά και να τα αγαπά όσο και όποτε αυτό θέλει. Μεγαλώνοντας χρησιμοποιεί στα παιχνίδια του τις εμπειρίες που απόχτησε και που κατασταλάζουν μέσα του σαν γνώσεις. Στην ηλικία των 9-14 χρονών επικρατεί πάλι το «εγώ» και η τάση να διακριθεί και να ξεχωρίσει από τους άλλους. Τα ομαδικά παιχνίδια βοηθούν τα παιδιά αυτής της ηλικίας να ξεπεράσουν αυτή την κρίση της εγωπάθειας και να ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Οσο οι ψυχοπνευματικές και σωματικές του δυνάμεις τελειοποιούνται και καθώς το παιδί μεγαλώνει, δρα ολοένα και πιο συνειδητά μέσα στο ομαδικό παιχνίδι και αρχίζει να ταυτίζει το ατομικό του συμφέρον με το γενικό της ομάδας, γεγονός, που αποτελεί αρχή της κοινωνικοποίησής του.
Ο ρόλος του παιχνιδιού στην ανάπτυξη
Στη βρεφική ηλικία, το παιχνίδι βοηθάει το παιδί να αποκτήσει τον έλεγχο του σώματός του. Αρχικά κινεί μόνο τα άκρα του, ενώ μεγαλώνοντας υποβάλλει τον εαυτό του σε προοδευτικά πιο δύσκολες δραστηριότητες. Αργότερα, τα παιδιά παίζουν με τους ήχους, τις λέξεις και τα αντικείμενα, με σκοπό την ανάπτυξη καινούργιων ικανοτήτων, την απόκτηση γνώσεων, αλλά και την ευχαρίστηση που αντλούν μέσα από το παιχνίδι. Το παιχνίδι βοηθά το παιδί να αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως ένα οργανωμένο σύνολο. Οι παρεμβάσεις και η αξιοποίηση του τρόπου με τον οποίο το παιδί επιλέγει να παίξει είναι καθοριστικής σημασίας. Το παιχνίδι είναι ενδεικτικό της ικανότητας του παιδιού να επικοινωνεί και να ανακαλύπτει τη σχέση του με τους ενήλικες, οι οποίοι θα πρέπει να φροντίζουν να βρίσκεται το παιδί σε ένα περιβάλλον που να καλλιεργεί, να ενισχύει και να ενθαρρύνει την ενασχόλησή του με το παιχνίδι. Παράλληλα, ο ενήλικας πρέπει να αποτελεί υπόδειγμα για το παιδί, καθώς παρέχει στο παιδί πιθανούς κανόνες συμπεριφοράς. Το παιδί χρειάζεται επίσης να βρίσκεται σε ένα περιβάλλον που θα του επιτρέπει να εκφράζεται ελεύθερα και να νιώθει ασφάλεια, ώστε να μπορεί να εξερευνά και να αναπτύσσεται σε καθημερινή βάση.
Μέσω του παιχνιδιού, το παιδί ωριμάζει και γίνεται υπεύθυνο. Επιπλέον, το παιχνίδι αποτελεί ένα συμβολικό μέσο, με το οποίο οι ενήλικες μεταδίδουν στο παιδί βασικές αλήθειες που αφορούν τόσο αυτό όσο και τις εμπειρίες του. Το παιχνίδι θεωρείται ότι είναι μια συγκεκριμένη και ιδιαίτερη γλώσσα του παιδιού, συνιστώντας τη μόνη ίσως γλώσσα που κατέχει από πολύ μικρή ηλικία που το βοηθά να εκφράζει τι πραγματικά εννοεί και αισθάνεται.
Οι γονείς πρέπει να παροτρύνουν το παιδί να εξερευνά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του μέσω του παιχνιδιού, φροντίζοντας να δημιουργούν μια ατμόσφαιρα ζεστασιάς, κατανόησης και εμπιστοσύνης στις ικανότητες του παιδιού, ώστε να κάνουν το παιδί να νιώσει σημαντικό, να μάθει να εκτιμά τις προσωπικές του εμπειρίες και να αποκτήσει σιγά-σιγά αυτοεκτίμηση.
Κατηγορίες παιχνιδιών
Παιχνίδια που βοηθούν τη σωματική ανάπτυξη και τη μυϊκή άσκηση, όπως τα παιχνίδια που απαιτούν έλξη ή ώθηση (π.χ. ποδήλατα, πατίνια, σκέιτμπορντ).
Παιχνίδια που βοηθούν στην ανάπτυξη της αντίληψης, καθώς και του συντονισμού χεριού και ματιού, όπως παζλ, κύβοι και κατασκευές.
Παιχνίδια που βοηθούν στην ανάπτυξη των αισθήσεων (αφή, όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση), όπως μουσικά όργανα, πλαστελίνη, κασετόφωνο, τηλεσκόπιο, καθώς και παιχνίδια που παράγουν ήχο ή εικόνες.
Παιχνίδια για την ανάπτυξη των κοινωνικών ικανοτήτων και της φαντασίας, όπως κούκλες, κουκλόσπιτα, ζωάκια, τρένα, αεροπλάνα, αυτοκίνητα, επιτραπέζια παιχνίδια και βιβλία.
Παιχνίδια για την ανάπτυξη των καλλιτεχνικών και δημιουργικών τάσεων, καθώς και παιχνίδια παρατήρησης και λογικής, όπως σετ ζωγραφικής, σετ κατασκευής διαφόρων αντικειμένων, σετ χημείας, σετ για πειράματα.
Παιχνίδια για την ανάπτυξη των ικανοτήτων που βοηθούν στην ανάγνωση και την αριθμητική, όπως κύβοι και μαγνητικοί πίνακες με γράμματα και αριθμούς, βιβλία, κασέτες και CD με τραγούδια και παραμύθια.
Το παιχνίδι στη διδακτική και μαθησιακή διδασκαλία
Το παιχνίδι είναι ο άξονας της σύγχρονης αγωγής, είναι για το παιδί ό,τι η εργασία για τον ενήλικα, και το διακριτικό γνώρισμα των σύγχρονων γνώσεων και κατευθύνσεων της παιδαγωγικής, είναι η εισαγωγή του παιχνιδιού στη σχολική εργασία για στην πολύπλευρη ωφελιμότητά του. Η μορφή της διδασκαλίας δεν είναι παιχνίδι, αλλά η ύλη του μαθήματος είναι κατά τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη, έτσι ώστε η όλη διαδικασία να έχει παιγνιώδη μορφή. Η γνώση καταχτιέται από τους μαθητές με αβίαστο, παιγνιώδη και ευχάριστο τρόπο, βοηθώντας τον να εξωτερικεύει τα συναισθήματα που του προκάλεσε το περιεχόμενο του μαθήματος. Ετσι το μάθημα γίνεται πιο αποδοτικό, οι μαθητές συνεργάζονται αρμονικά, οργανώνουν τις εμπειρίες τους, τακτοποιούν τις εντυπώσεις και τις παρατηρήσεις τους, εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους κι αποκτούν μία άνεση στην έκφραση.
ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Είναι μια μορφή παιδοψυχοθεραπείας, που χρησιμοποιεί το παιχνίδι του –“τον βασιλικό του δρόμο προς το ασυνείδητο”- σαν στην βασική μορφή επικοινωνίας και κατανόησής του. Κι ακριβώς επειδή το παιχνίδι αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέσο κατανόησης όχι μόνο των προβλημάτων μα και των δυνατοτήτων του παιδιού, γι’ αυτό και χρισιμοποιείται για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Μέσα από στην επικοινωνία αυτή, γίνεται δυνατή η επεξεργασία των προβλημάτων του παιδιού ανάλογα με τους στόχους που έχουν αρχικά καθοριστεί. Για μερικούς τουλάχιστον η χρησιμοποίηση του παιχνιδιού στην κλινική πράξη ίσως φαίνεται σαν κάτι παράξενο. Αυτό ίσως συμβαίνει γιατί πολλοί θεωρούν το παιχνίδι σαν αντίθετο της σοβαρότητας. Κι όμως o S. Kierkegaard ήδη το 1847 έγραφε: «τα παιδιά τα γνωρίζουμε καλύτερα βλέποντάς τα να παίζουν….» Η συστηματική χρησιμοποίηση του παιχνιδιού σαν διαγνωστικό θεραπευτικό μέσο τοποθετείται γύρω στη δεύτερη με τρίτη δεκαετία του αιώνα μας. Εχει κοινές ρίζες με στην παιγνιοθεραπεία, που χρονολογείται απ’ το 1919 όταν η M. Klein άρχισε στην πρώτη της παιδοψυχανάλυση μ’ ένα 5χρονο αγοράκι χρησιμοποιώντας παιχνιδια.
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τους στόχους της παιγνιοθεραπείας, αλλά ένας από τους εγκυρότερους είναι το να προσπαθήσουμε “να επαναφέρουμε το παιδί στο φυσιολογικό ρυθμό της εξέλιξής του”. Η επεξεργασία αγχογόνων εμπειριών-στερήσεις, υπερερεθισμός, απόρριψη, εξαναγκασμός και συγκρούσεις-που σχετίζονται με μια λαθεμένη εξέλιξη, αποτελεί στόχο της παιγνιοθεραπείας, ώστε να μπορέσει το παιδί να βρεί αυτό που του λείπει, με σκοπό επίσης να ελευθερώσει το δρόμο του παιδιού, που οδηγεί σε μια αυθόρμητη εξέλιξη και “αυτοεπούλωση”. Η βελτίωση συμπτωμάτων δεν αποτελεί πάντα κριτήριο βελτίωσης. Μερικές φορές όμως ένα σύμπτωμα είναι τόσο βασανιστικό, τόσο για το ίδιο το παιδί όσο και για τον περίγυρό του, που η εξάλειψή του κρίνεται αναγκαία, έστω κι αν δεν αγγίζεται άμεσα ή βαθύτερα η αιτία που το προκαλεί. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που το σύμπτωμα αποτελεί το “υγειέστερο” κομμάτι της προσωπικότητας και λειτουργεί σαν κραυγή βοήθειας. Η παιγνιοθεραπεία θα ενδεικνυόταν για παιδιά με εμφανή συμπτώματα, που δείχνουν πως υποφέρουν έντονα π.χ. άγχος, απομόνωση, αυπνίες, αισθήματα κατωτερότητας, ενούρηση, εγκόπριση, κ.λ.π κι από τα οποία συχνά το παιδί δείχνει με τον τρόπο του πως θέλει ν’απαλλαγεί. Επίσης πιθανά προβλήματα με φίλους, συμμαθητές, δασκάλους, γονείς, κ.λ.π.-και που μπορεί ν’αποτελούν εκφράσεις οποιουδήποτε επιπέδου ψυχοπαθολογίας- θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά.
Θεωρίες για το παιχνίδι
(Α). Η θεωρία της πλεονάζουσας ενέργειας: αποβλέπει στην αποφόρτιση της ενέργειας που είναι υπερβολική και πλεονάζει.
(Β). Η θεωρία της ανάπαυλας: το παιδί καταφεύγει στο παιχνίδι για να βρεί ηρεμία, γαλήνη, ευχαρίστηση και ξεκούραση.
(Γ). Η θεωρία της ανακεφαλαίωσης: χαρακτηρίζει το παιχνίδι ως αντανάκλαση και επέκταση προηγουμένων μορφών συμπεριφοράς.
(Δ). Η θεωρία της εξάσκησης ή της αυτοδιαμόρφωσης: προσπαθεί να καταδείξει πως τα διάφορα παιχνίδια προετοιμάζουν κατάλληλα το παιδί για στην αντιμετώπιση των αναγκών της ζωής.
(Ε). Η θεωρία της κάθαρσης: ικανοποίηση επιθυμιών που απαγορεύει και αποθεί η συνείδηση. Ετσι επέρχεται μια κάθαρση η οποία ανακουφίζει από το ψυχικό άγχος.
(ΣΤ). Η θεωρία της επιτυχίας του P. Janet: Το παιδί παίζει για να απολαύσει το συναίσθημα της χαράς που συνοδεύει η επιτυχία.
Είδη παιχνιδιών
- Τα παιχνίδια εξάσκησης ή λειτουργικά: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα αισθησιοκινητικά παιχνίδια χωρίς σύμβολα και κανόνες , καθώς επίσης και παιχνίδια ερωτήσεων , σε αινίγματα και σε μυθοπλαστικά παιχνίδια.
- Τα συμβολικά παιχνίδια : Χρησιμοποιεί κατά τρόπο συμβολικό διάφορα αντικείμενα (λ.χ. μια πέτρα συμβολίζει το σαπούνι).
- Τα παιχνίδια κανόνων : Γνώρισμα τους η τήρηση κανονισμών και απαγορεύσεων. Κύριο χαρακτηριστικό τους ο συναγωνισμός και η άμιλλα.
Βιομηχανικό παιχνίδι
. 1. Τα επιτραπέζια μορφωτικά παιχνίδια : Προωθούν τη νοημοσύνη και την ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης, εξάσκηση στην αριθμητική, καλλιέργεια της μνήμης. Προσφέρουν γνώση και ψυχαγωγία. Εχουν σαν στόχο την προώθηση παραγόντων ευφυίας όπως η γρήγορη αντίληψη, η διαφοροποίηση, η ταύτιση. Εμπλουτίζουν την κοινωνική ζωή του παιδιού με τις κοινωνικές αρετές της συνεργασίας, της τιμιότητας, του σεβασμού των κανόνων – το fair play είναι το ανώτατο χρέος – μονάχα έτσι μπορεί να ασκηθεί για το μεγάλο παιχνίδι, αργότερα, της δημόσιας ζωής.
2.Τα κουρδιστά ή ηλεκτρικά παιχνίδια: Γνωριμία με τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Καλό είναι αυτά τα παιχνίδια να είναι μόνο συμπληρωματικά και όχι βασικά.
3. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ‘Video Games’: Εχουν σαν βάση το πρόγραμμα. Είναι στατικά και τυποποιημένα. Διάδοχοι των παιχνιδιών της προηγούμενης δεκαετίας , ασύγκριτα βελτιωμένα σε εικόνα, ήχο, δυνατότητες και γενικά ποιότητα παιχνιδιού. Μια ολόκληρη βιομηχανία στο χώρο της οικιακής ψυχαγωγίας που παίζουν μικρά και μεγάλα παιδιά! Οι αγαπημένοι ήρωες δεν είναι πια χάρτινοι σε έντυπη μορφή όπως ήταν ο Ζορρό ή ο Γκαούρ Ταρζάν. Οι ήρωες των σημερινών παιδιών είναι ψηφιακοί σε άυλη μορφή και εξίσου αθάνατοι, όπως οι προηγούμενοι. Κάποια πράγματα μένουν αναλλοίωτα στο διάβα του χρόνου.
Μοιάζει απίστευτο αλλά τα πρώτα ηλεκτρονικά παιχίδια τα έπαιξαν φοιτητές και μέλη επιστημονικών κοινοτήτων σε ερευνητικά ιδρύματα στη δεκαετία του ’60! σε «χρονομισθωμένους υπολογιστές»! Αργότερα στη δεκαετία του ’70 έκαναν τη εμφάνιση τους τα πρώτα ηλεκτρονικά παιχνίδια στην αγορά σε σφαιριστήρια, μπιλιαρδάδικα, σταθμούς λεωφορείων και ειδικές αίθουσες ηλεκτρονικών παιχνιδιών (τα λεγόμενα ‘ουφάδικα’). Το 1980 καταφθάνει ο θρυλικός πια Pack Man, και στη συνέχεια το 1983 παρουσιάστηκαν οι πρώτες παιχνιδομηχανές (Atari). Και βέβαια από τότε ‘κύλησε το νερό στ’ αυλάκι’ με μεγάλη ποικιλία σε τίτλους με ευρεία γκάμα κατηγοριών παιχνιδιών όπως:
5 Περιπέτειες
6. Παιχνίδια στρατηγικής
7. Αστυνομικά
8. Διαστημικά
9. Θρίλερ
10. Εξωμοιωτές
Αν προσθέσουμε και τα επιχειρήματα των φανατικών εχθρών των ‘Video Games’ περνάμε απέναντι στη ‘σκοτεινή πλευρά’ της φωτεινής οθόνης, εκεί που στενεύει επικίνδυνα ο κόσμος των παιδιών μέσα στην οθόνη αντιμετωπίζοντας το παιχνίδι σαν έναν ‘ηλεκτρονικό φίλο’ που αντικαθιστά την απαραίτητη για τη φυσιολογική του ανάπτυξη παρουσία των συνομηλίκων φίλων του. Στην άποψη αυτή έρχονται να συμφωνήσουν κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι επισημαίνοντας τις αρνητικές συνέπειες των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Τα ερωτήματα είναι πολλά και πιεστικά για τους προβληματισμένους γονείς.
Από τη μια λοιπόν προσφέρουν γνώση και διαπαιδαγωγούν ευχάριστα το παιδί, συντελούν στη νοητική του ευελιξία , από την άλλη όμως, ασχολούμενα περισσότερο από 3/4 της ώρας ημερησίως παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς γίνονται πιο εσωστρεφή και απομακρύνονται. Παιδονευρολόγοι κρούουν τον ‘κώδωνα του κινδύνου’ για επιληπτικές κρίσεις, ρευματικές και μυϊκές παθήσεις, μούδιασμα των δαχτύλων και αυξημένη αρτηριακή πίεση, σε παιδιά από την υπερβολική χρήση Video Games.
Ατυχώς για τους γονείς δεν κυκλοφορεί για αυτούς καμία εκπαιδευτική δισκέτα με συμβουλές για το πώς να χειριστούν τον μοντέρνο ‘εισβολέα’ και το πάθος που προκαλεί στα παιδιά τους και τα παρασέρνει σε έναν ξέφρενο χορό κατανάλωσης.
Τι μπορούν να κάνουν;
- Να συνεργάζονται με το παιδί τους στις επιλογές και στην ψυχαγωγία του.
- Να βάζουν συμφωνίες και να τηρούνται κι από τις δυο πλευρές.
- Να ελέγχουν τους φίλους, το περιβάλλον των παιχνιδιών.
- Να επικοινωνούν με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου του και να μεταδίδουν τα ίδια μηνύματα.
Τα κατάλληλα για κάθε ηλικία παιχνίδια
Ο κατάλογος που ακολουθεί περιέχει τα παιχνίδια που προτείνει η Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία για κάθε ηλικία. Έχετε κατά νου τις συστάσεις αυτές όταν αγοράζετε παιχνίδια, αλλά να θυμάστε ότι δεν είναι παρά μόνο γενικές οδηγίες. Όλα τα παιχνίδια μπορούν να γίνουν επικίνδυνα όταν δεν χρησιμοποιούνται σωστά ή όταν είναι σε κακή κατάσταση. Οι γονείς θα πρέπει να προσέχουν να μην δίνουν στα παιδιά τους μη εγκεκριμένα παιχνίδια και να τα έχουν πάντα υπό την επίβλεψή τους.
Νεογέννητα έως βρέφη 1 έτους
Επιλέξτε ελαφρά παιχνίδια με ζωντανά χρώματα που έλκουν το βλέμμα, την ακοή και την αφή του παιδιού.
Βιβλία με μεγάλες εικόνες, από ύφασμα, πλαστικό ή πεπιεσμένο χαρτί
Μεγάλα ξύλινα ή πλαστικά κομμάτια
Δοχεία και κύπελλα
Κουδουνίστρες
Μαλακά ζωάκια, κούκλες ή μπάλες, που να πλένονται
Φωτεινά, κινούμενα αντικείμενα, τα οποία δεν φτάνει όμως το μωρό
Πίνακες δραστηριοτήτων
Παιχνίδια που επιπλέουν στο μπάνιο
Παιχνίδια που όταν το μωρό τα πιέζει βγάζουν ήχο
Νήπια 1 έως 2 ετών
Τα παιχνίδια γι’ αυτή την ηλικιακή ομάδα θα πρέπει να είναι ασφαλή και ικανά να αντέξουν την περιέργεια του νηπίου χωρίς να διαλυθούν.
Βιβλία με μεγάλες εικόνες, από ύφασμα, πλαστικό ή πεπιεσμένο χαρτί
Κούκλες γερής κατασκευής
Παιδικά αυτοκίνητα
Μουσικές πλατφόρμες
Κομμάτια που μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο
Παιχνίδια που τα παιδιά σπρώχνουν και τραβούν (όχι με μακριά κορδόνια)
Παιχνίδια που σχηματίζουν στοίβες
Παιχνίδια – τηλέφωνα (χωρίς καλώδια)
Παιδιά 2 έως 5 ετών, προσχολικής ηλικίας
Τα παιχνίδια γι’ αυτή την ηλικιακή ομάδα μπορούν να είναι δημιουργικά ή να μιμούνται τις δραστηριότητες των γονιών και των μεγαλύτερων παιδιών.
Βιβλία (σύντομες ιστορίες ή ιστορίες δράσης)
Μαυροπίνακας και κιμωλία
Τουβλάκια
Μπογιές, μη τοξικές δαχτυλομπογιές, πηλός
Παιχνίδια που αποτελούνται από ένα σφυρί και μια επιφάνεια όπου το παιδί εφαρμόζει κομμάτια
Παιχνίδια οικοκυρικών
Παιχνίδια εξωτερικού χώρου: κουτί με άμμο (με καπάκι), τσουλήθρα, κούνια, σπιτάκι
Παιχνίδια – μεταφορικά μέσα
Κασετόφωνο ή μαγνητόφωνο
Απλά παζλ με μεγάλα κομμάτια
Ρούχα μεταμφίεσης
Παιχνίδια – σκεύη κουζίνας
Παιδιά 5 έως 9 ετών
Τα παιχνίδια για τα παιδιά αυτής της ηλικίας θα πρέπει να βοηθούν το παιδί να αναπτύξει νέες επιδεξιότητες και τη δημιουργικότητά του.
Ψαλίδια με αμβλυμμένες άκρες, σετ ραπτικής
Παιχνίδια με κάρτες
Βαλιτσάκια γιατρού και νοσοκόμας
Μαριονέτες
Μπάλες
Ποδήλατο με κράνος
Αεροπλάνα
Ηλεκτρικά τρένα
Κούκλες από χαρτί
Σχοινάκι
Πατίνια με προστατευτικό εξοπλισμό
Αθλητικός εξοπλισμός
Επιτραπέζια παιχνίδια
Αγόρια και κορίτσια 10 έως 14 ετών
Ιδανικά γι’ αυτές τις ηλικίες είναι τα διάφορα χόμπυ και οι επιστημονικές ενασχολήσεις.
Παιχνίδια στους υπολογιστές
Ραπτική, πλέξιμο, κέντημα
Μικροσκόπια / τηλεσκόπια
Επιτραπέζια παιχνίδια
Αθλητικός εξοπλισμός
Συλλογές
Ένδειξη ηλικίας για την οποία είναι κατάλληλο το παιχνίδι
Η ένδειξη της ηλικίας για την οποία είναι κατάλληλο το παιχνίδι στη συσκευασία του είναι πολύ σημαντική, καθώς αντανακλά το πόσο ασφαλές είναι τελικά, με βάση τέσσερις παραμέτρους:
Το βαθμό ασφαλείας του παιχνιδιού και τους πιθανούς κινδύνους πνιγμού.
Την ικανότητα του παιδιού να παίξει με το παιχνίδι.
Την ικανότητα του παιδιού να κατανοήσει τον τρόπο χρήσης του παιχνιδιού.
Τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των διαφόρων σταδίων ανάπτυξης του παιδιού.
Οι ενδείξεις αυτές βασίζονται στα γενικά αναπτυξιακά στάδια κάθε ηλικίας. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε παιδί διαφέρει από τα άλλα και αυτό που είναι καλό για ένα παιδί μπορεί να μην είναι κατάλληλο για τις ικανότητες και τις ανάγκες ενός άλλου. Καλό είναι να αγοράζετε παιχνίδια που ταιριάζουν στις ικανότητες του παιδιού σας, καθώς, αν του πάρετε ένα παιχνίδι που είναι πολύ περίπλοκο ή πολύ απλό, αντιμετωπίζετε τον κίνδυνο της κακής χρήσης του, που μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμό.
Χρήσιμες συμβουλές
Παίξτε μαζί με το παιδί σας, δείξτε ενδιαφέρον και μην ξεχνάτε να το επιβραβεύετε κάθε φορά που πετυχαίνει κάτι.
Ο καλύτερος τρόπος για να μαθαίνει καινούργια πράγματα, είναι να του μιλάτε συνέχεια όταν παίζετε μαζί του.
Τα ακριβά παιχνίδια δεν είναι απαραίτητα και τα καλύτερα. Τα παιδιά χαίρονται τα απλά παιχνίδια που τους επιτρέπουν να αφήνουν τη φαντασία τους ελεύθερη και να δημιουργούν ιστορίες.
Τα συνήθη αντικείμενα του σπιτιού, όπως το τηλέφωνο ή το τηλεκοντρόλ, ενθουσιάζουν τα μωρά. Καθώς η εξερεύνηση τα διασκεδάζει, ψάχνουν τα πάντα, θέλοντας να δουν τι κρύβεται μέσα στα ντουλάπια, στις τσάντες, στο καλάθι με τα φρούτα. Φροντίστε για την καθαριότητα και την αποφυγή τραυματισμών, κλείνοντας τα ντουλάπια με τα ειδικά stop και τοποθετώντας απορρυπαντικά και άλλα επικίνδυνα αντικείμενα σε σημεία που δεν έχουν πρόσβαση.
Τηλεόραση και ηλεκτρονικά παιχνίδια
Τα νήπια που βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση είναι πιθανότερο να υποφέρουν αργότερα από προβλήματα συμπεριφοράς. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει προκύψει μια διαμάχη για την επίδραση της τηλεόρασης στα μικρά παιδιά, με όλο και περισσότερα στοιχεία να δείχνουν ότι η αυξημένη παρακολούθηση τηλεόρασης επηρεάζει τη συμπεριφορά.
Γενικά, συνιστάται τα παιδιά κάτω των δύο ετών να μην βλέπουν καθόλου τηλεόραση και τα μεγαλύτερα να μην υπερβαίνουν τις δύο ώρες την ημέρα, ενώ δεν θα πρέπει ποτέ να έχουμε τηλεόραση στο παιδικό δωμάτιο, καθώς σχετίζεται με κακή ποιότητα ύπνου.
Πολλά έχουν ακουστεί για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και για το πώς τα παιδιά μπορούν να εθιστούν στη χρήση τους. Παν μέτρο άριστον είναι ο κανόνας που ισχύει και εδώ, καθώς υπάρχουν και αρκετά εκπαιδευτικά παιχνίδια, μέσω των οποίων τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις με απλό και διασκεδαστικό τρόπο. Ασφαλώς θα πρέπει πάντα να ελέγχετε τα παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά σας, φροντίζοντας να είναι ασφαλή και κατάλληλα για την ηλικία του.
Είναι σημαντικό να τοποθετήσετε τον υπολογιστή ή την κονσόλα παιχνιδιού σε σημείο που να μπορείτε να την παρακολουθείτε εύκολα και να θέσετε εξαρχής κανόνες, όπως περιορισμό του χρόνου παιχνιδιού και παιχνίδι με φίλους μόνο εκτός Διαδικτύου.