|
|
|
Το χριστιανικό Πάσχα κατάγεται από το εβραϊκό. Οι Εβραίοι το Πάσχα γιόρταζαν την έξοδό τους από την Αίγυπτο. Η λέξη ‟Πάσχα” στ’ αραμαϊκά, σημαίνει ‟Πέρασμα”, όπως ‟Πεσάχ” στα εβραϊκά και ‟Πισάχ”στα αιγυπτιακά.
Οι Χριστιανοί πήραν το Πάσχα από τους Εβραίους, αλλά του έδωσαν καινούργιο περιεχόμενο. Με το Πάσχα γιορτάζουμε το πέρασμα του Θεανθρώπου από τη γήινη ζωή, το μαρτυρικό θάνατο και την ένδοξη Του Ανάσταση. |
Η περίοδος του Χριστιανικού Πάσχα βέβαια, αρχίζει τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, με την αρχή του Τριωδίου και τελειώνει με την Πεντηκοστή. Στη μακρά αυτή περίοδο προετοιμάζεται ο πιστός, με νηστεία και προσευχή, για να μπορέσει να παραστεί στο Θείο Δράμα.
Με τη λέξη Πάσχα, βέβαια, κυρίως εννοούμε τις δύο εβδομάδες από την ανάσταση του Λαζάρου ως την Κυριακή του Θωμά. Την εβδομάδα των Παθών ή Μεγάλη Εβδομάδα και την εβδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα.
Η εβδομάδα των Παθών είναι η Μεγάλη Εβδομάδα, γιατί είναι μεγάλα και αυτά που θα συμβούν...
Με τη λέξη Πάσχα, βέβαια, κυρίως εννοούμε τις δύο εβδομάδες από την ανάσταση του Λαζάρου ως την Κυριακή του Θωμά. Την εβδομάδα των Παθών ή Μεγάλη Εβδομάδα και την εβδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα.
Η εβδομάδα των Παθών είναι η Μεγάλη Εβδομάδα, γιατί είναι μεγάλα και αυτά που θα συμβούν...
|
Οι πιστοί, περιμένουν το Πάσχα σαν κάτι το ξεχωριστό και ιδιαίτερο. Οι χριστιανοί ζουν το Πάσχα βιώνοντας δια μέσου της εκκλησίας την πορεία του Σωτήρα από τα Πάθη στην Ανάσταση και εξαγνίζονται με την προσευχή και την Θεία Μετάληψη από τις αμαρτίες τους. Παλαιότερα δεν έλεγαν Πάσχα αλλά Λαμπρή, σκιαγραφώντας με τον ορισμό αυτό τη λαμπρότητα της εορτής αυτής, τη νίκη του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο.
Η Πασχαλινή ατμόσφαιρα διαλύει το μίσος των ανθρώπων και προσφέρει σε όλους τη συμφιλίωση της αγάπης. Ο χαιρετισμός μεταξύ των χριστιανών για σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα είναι «Χριστός Ανέστη» και η ανταπάντηση «Αληθώς Ανέστη» και εκφράζει τη συμμετοχή των ανθρώπων στην Ανάσταση του Κυρίου, καθώς και την μετάδοση του χαρμόσυνου γεγονότος σ’ όλη τη οικουμένη.
Η Πασχαλινή ατμόσφαιρα διαλύει το μίσος των ανθρώπων και προσφέρει σε όλους τη συμφιλίωση της αγάπης. Ο χαιρετισμός μεταξύ των χριστιανών για σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα είναι «Χριστός Ανέστη» και η ανταπάντηση «Αληθώς Ανέστη» και εκφράζει τη συμμετοχή των ανθρώπων στην Ανάσταση του Κυρίου, καθώς και την μετάδοση του χαρμόσυνου γεγονότος σ’ όλη τη οικουμένη.
|
Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στη νεκρανάσταση του Λαζάρου, το θαύμα που έκανε ο Χριστός πριν αναστηθεί ο ίδιος εκ νεκρών.
Ο λαός μας, βαθιά συγκινημένος από την ημέρα αυτή, έχει συνθέσει κάλαντα και άλλα στιχουργήματα. Τα κάλαντα του Λαζάρου ήταν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και τα τραγουδούσαν οι λεγόμενες ‟Λαζαρίνες”, δηλαδή κοπέλες διαφόρων ηλικιών, οι οποίες μάζευαν λουλούδια από τους αγρούς και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας, με αντάλλαγμα κάποιο κέρασμα ή φιλοδώρημα. |
|
Στην Κω, κάποιο παιδί από την παρέα, που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, αναπαριστούσε το Λάζαρο τυλιγμένο σε ένα σεντόνι στολισμένο με κίτρινα λουλούδια.
Στη Νίσυρο, το Σάββατο του Λαζάρου οι μαθητές του σχολείου πρωί πρωί φτάνουν στο σχολείο κρατώντας φοινικόκλαδα πλεγμένα με διάφορα σχέδια (καλαθάκια, φαναράκια, γιρλάντες, σταυρούς κ.ά.) και στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια. Ο δάσκαλος δίνει σε ένα μεγάλο μαθητή την "καλαντήρα", σε έναν άλλο ένα καλάθι και σε έναν άλλο ένα δίσκο. Η "καλαντήρα" είναι ένα όργανο-παιχνίδι που συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Μπροστά έχει ένα ομοίωμα του Λαζάρου και στην κορυφή ένα χελιδόνι που περιστρέφεται αναγγέλλοντας έτσι την άνοιξη. Οι μαθητές ξεκινούν τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, περνούν απ' όλα τα σοκάκια του χωριού και χτυπώντας πόρτα πόρτα μαζεύουν χρήματα και αυγά.
Στον Πόντο, το Σάββατο του Λαζάρου έφτιαχναν κουλούρια που τα έλαγαν "κερκέλε" και τα έδιναν στα παιδιά την Κυριακή των Βαΐων, όταν έψελναν.
Στη Νίσυρο, το Σάββατο του Λαζάρου οι μαθητές του σχολείου πρωί πρωί φτάνουν στο σχολείο κρατώντας φοινικόκλαδα πλεγμένα με διάφορα σχέδια (καλαθάκια, φαναράκια, γιρλάντες, σταυρούς κ.ά.) και στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια. Ο δάσκαλος δίνει σε ένα μεγάλο μαθητή την "καλαντήρα", σε έναν άλλο ένα καλάθι και σε έναν άλλο ένα δίσκο. Η "καλαντήρα" είναι ένα όργανο-παιχνίδι που συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Μπροστά έχει ένα ομοίωμα του Λαζάρου και στην κορυφή ένα χελιδόνι που περιστρέφεται αναγγέλλοντας έτσι την άνοιξη. Οι μαθητές ξεκινούν τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, περνούν απ' όλα τα σοκάκια του χωριού και χτυπώντας πόρτα πόρτα μαζεύουν χρήματα και αυγά.
Στον Πόντο, το Σάββατο του Λαζάρου έφτιαχναν κουλούρια που τα έλαγαν "κερκέλε" και τα έδιναν στα παιδιά την Κυριακή των Βαΐων, όταν έψελναν.
|
Σε πολλά μέρη ακολουθούσε η περιφορά του ομοιώματος του Λαζάρου ή των προσφερόμενων αρτοπλαστικών σχημάτων του, τα "Λαζαρούδια" ή "Λαζαρόνια" ή "Λαζαράκια". Αυτά ήταν μικρά ομοιώματα του Λαζάρου πλασμένα με ζυμάρι και τα έβαζαν οι νοικοκυρές στα σπίτια τους. Σε άλλα μέρη όπως Κυκλάδες, Κρήτη, Ιόνια Νησιά, Ήπειρος, συνηθίζεται η περιφορά ομοιωμάτων (συνήθως σταυρός με μαντίλα και εικονισματάκι ή και άνθινων επιταφίων του Λαζάρου), που κρύβει τους συμβολισμούς της άνοιξης.
|
|
Τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια τραγουδώντας τα "λαζαρικά", για να διηγηθούν την ιστορία του αγαπημένου φίλου του Χριστού και να πουν παινέματα στους νοικοκυραίους.
|
|
|
Μια παραλλαγή που τραγουδιέται στα Μάρμαρα των Ιωαννίνων:
|
|
|
Άλλο ένα "λαζαρικό" που τραγουδιέται στη Στερεά Ελλάδα στο ρυθμό του "Κάτω στο γυαλό, κάτω στο περιγιάλι":
|
|
Πηγές:
EOT www.gnto.gr
Εκπαιδευτικός φάκελος "Έθιμα του Πάσχα" του Μουσείου Μπενάκη
EOT www.gnto.gr
Εκπαιδευτικός φάκελος "Έθιμα του Πάσχα" του Μουσείου Μπενάκη
|
Τη Μεγάλη Εβδομάδα, οι πιστοί γιορτάζουν την ανάμνηση της πορείας του Κυρίου από τη θριαμβευτική Του είσοδο στα Ιεροσόλυμα ως τη Σταύρωσή Του και την Ανάσταση.
Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, που στην ουσία αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα, και κάθε βράδυ, οι χριστιανοί πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν με κατάνυξη τις Ιερές Ακολουθίες. Το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων θα ακουστούν με ύμνους και ευαγγέλια δύο περιστατικά της ζωής του Κυρίου: ‟Το πάθημα της ξερανθείσης συκής” και ‟τη μνήμη του Ιωσήφ Παγκάλου”. Περιστατικά που μιλούν αλληγορικά για το ότι ο Κύριος περιμένει από τους πιστούς να τον ‟θρέψουν” με τους καρπούς της ενάρετης ζωής τους. |
|
Έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από βάγια.
Στη Θράκη, όπως και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας, την ημέρα αυτή συνηθίζονται τα "βαγιοχτυπήματα". Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες για να "λευτερωθούν" πιο γρήγορα. Σε κάποια χωριά της Θράκης τα κορίτσια φτιάχνουν στεφάνια από βάγια και τα ρίχνουν στο ρέμα. Η κοπέλα της οποίας στο στεφάνι φτάνει πρώτο στη ρεματιά κερνά τις υπόλοιπες στο σπίτι της. |
|
Στη Λέσβο τα παιδιά, μετά την εκκλησία, στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα κομματάκια από ύφασμα, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι και καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, έδιναν κι ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά, η οποία τα κερνούσε κάτι.
Στην Τήνο, τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την "αργινάρα", μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Όταν έφταναν στη θάλασσα πετούσαν το στεφάνι στο νερό.
Την ημέρα αυτή είναι έθιμο, αν και ακόμα Σαρακοστή, να τρώμε ψάρι.
Στην Τήνο, τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την "αργινάρα", μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Όταν έφταναν στη θάλασσα πετούσαν το στεφάνι στο νερό.
Την ημέρα αυτή είναι έθιμο, αν και ακόμα Σαρακοστή, να τρώμε ψάρι.
Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στην ακολουθία του Νυμφίου, με την οποία οι χριστιανοί καλούνται να είναι πάντα σε εγρήγορση για τον ερχομό του Νυμφίου, δηλαδή του Χριστού, που πλέον δε θα έρθει ως αμνός αλλά ως Βασιλιάς.
Από την ημέρα αυτή ξεκινά η αυστηρή νηστεία. Στην Καστοριά, τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη δεν έτρωγαν τίποτα, έπιναν μόνο λίγο νερό, κυρίως οι κοπέλες, γιατί πίστευαν πως της νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή και έτσι θα έβρισκαν γαμπρό!
Στην Κέρκυρα, την ημέρα αυτή οι Κερκυραίοι αγοράζουν "Φογάτσες" και "Κολομπίνες", τα τοπικά μαντολάτα και τσουρέκια δηλαδή.
Από την ημέρα αυτή ξεκινά η αυστηρή νηστεία. Στην Καστοριά, τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη δεν έτρωγαν τίποτα, έπιναν μόνο λίγο νερό, κυρίως οι κοπέλες, γιατί πίστευαν πως της νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή και έτσι θα έβρισκαν γαμπρό!
Στην Κέρκυρα, την ημέρα αυτή οι Κερκυραίοι αγοράζουν "Φογάτσες" και "Κολομπίνες", τα τοπικά μαντολάτα και τσουρέκια δηλαδή.
|
Τη Μεγάλη Τρίτη θα ακουστεί το τροπάριο της Κασσιανής για την ‟εν πολλές αμαρτίες περιπεσούσα γυνή”, που έτρεξε και μετανοώντας γονάτισε μπροστά στον Κύριο κλαίγοντας και του έπλυνε τα πόδια με μύρο και δάκρυα και τα σκούπισε με τα μαλλιά της εκλιπαρώντας για συγχώρεση, για να ακούσει από το στόμα του Κυρίου: ‟Η πίστις σου σέσωκέ σε. Πορεύου εν ειρήνη.”
Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, τη Μεγάλη Τρίτη, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα πασχαλιάτικα κουλουράκια τους. |
|
|
Τη Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γίνεται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα ή το βράδυ γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου. Ο παπάς διαβάζει εφτά ευαγγέλια και εφτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών.
Επίσης, το βράδυ οι πιστοί ζουν το Μυστικό Δείπνο που παρέθεσε κρυφά ο Ιησούς στους μαθητές Του για το Πάσχα. Είναι το δείπνο πριν από την προδοσία του Ιούδα, όπου ο Χριστός, παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, πλένει τα πόδια των μαθητών Του. Στη συνέχεια τους αποκαλύπτει ποιος θα τον παραδώσει στους διώκτες Του. Κατόπιν οι ψαλμοί μας μεταφέρουν στον κήπο της Γεσθημανή όπου βιώνουμε την προσευχή του Ιησού στον Ουράνιο Πατέρα Του και τελικά τη σύλληψή Του. Στην Πάρο και σε άλλες περιοχές της χώρας μας, τη Μεγάλη Τετάρτη παρασκεύαζαν τη νέα ζύμη, το προζύμι της χρονιάς. Στις γειτονιές της Αθήνας η εκκλησάρισσα πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, μάζευε αλεύρι και το ζύμωνε χωρίς προζύμι. Το πήγαινε στον παπά κι εκείνος ακουμπούσε επάνω του το σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι φούσκωνε. Αυτό θα ήταν το προζύμι της χρονιάς. Ακόμα, οι νοικοκυρές επέλεγαν την ημέρα αυτή για το πλύσιμο και το καθάρισμα του σπιτιού. |
Εικόνα του Μυστικού Δείπνου του Μιχαήλ Δαμασκηνού, που αντιγράφει δυτικές χαλκογραφίες και μάλιστα του Marcantonio Raimondi [β΄μισό του 16ου αι.(ανάμεσα 1584 και 1591), εκκλησία Αγίας Αικατερίνης, Ηράκλειο].
|
|
Φτάνουμε στη Μεγάλη Πέμπτη, την ημέρα των Αγίων Παθών. Διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού. Την ημέρα αυτή οι χριστιανοί καλούνται να θυμηθούν τα Άγια Πάθη του Κυρίου. Τη δίκη Του, τα βασανιστήρια που υπόμεινε, τους εξευτελισμούς και τέλος το μαρτυρικό Του θάνατο στο σταυρό. Οι καμπάνες θα χτυπήσουν πένθιμα την ώρα που ο Εσταυρωμένος θα περιφερθεί μέσα στο ναό, ενώ οι ιερείς θα ψάλλουν:
|
|
|
|
Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αυγά με κόκκινη μπογιά, ενώ τα παλαιότερα χρόνια η βαφή των αυγών γινόταν με μπογιά που παραγόταν από διάφορα χόρτα και μπαχαρικά.
Σε ορισμένες περιοχές κρατούν τη μπογιά σαράντα ημέρες, επειδή πιστεύουν ότι είναι "του Χριστού το αίμα". Ο λαός πιστεύει πως το πρώτο αυγό που βάφεται, το αυγό της Παναγίας, έχει θαυματουργές ιδιότητες, γι' αυτό το βάζουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Με το αυγό της Παναγίας, οι γυναίκες σταυρώνουν τα παιδιά και αν το αυγό είναι τριών χρόνων και τοποθετηθεί στην κοιλιά εγκύου γυναίκας ή ζώου, πιστεύεται ότι αποτρέπεται το ενδεχόμενο αποβολής! Τα τσόφλια αυτών των αυγών τα βάζουν στις ρίζες των δέντρων για να πιάσουν όλοι οι καρποί. |
|
|
Εξίσου θαυμαστές ιδιότητες αποδίδουν και στα κεριά που ανάβουν όταν διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Σε πολλά μέρη το κερί αυτό, που μένει άκαυτο, το φυλάνε για φυλαχτό και το χειμώνα το ανάβουν για να μην πέσει κεραυνός.
Τη Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν τα τσουρέκια σε κουλούρες και ένα σε σχήμα σταυρού με τέσσερα κόκκινα αυγά στις άκρες και ένα άσπρο στη μέση, το οποίο το τρώνε τη Λαμπρή. |
|
|
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους για τους χριστιανούς, ημέρα της Ταφής του Χριστού. Οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες από το πρωί για την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και την ακολουθία της Αποκαθήλωσης, όπου ο παπάς βγάζει το σώμα του Χριστού από το σταυρό και τοποθετεί μέσα στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής θα ακουστούν τα ομορφότερα τροπάρια της χριστιανοσύνης, τα ‟Εγκώμια” (Η Ζωή εν Τάφω, Άξιον Εστί, Αι Γενεαί Πάσαι) και ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους των ενοριών.
|
|
Την ημέρα αυτή οι πιστοί δεν τρώνε λάδι ή γλυκά, αφού ο Χριστός ήπιε ξίδι. Σε πολλές περιοχές δεν τρώνε απολύτως τίποτα, πίνουν μόνο νερό. Η παράδοση λέει πως κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί, καρφί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία αφού με αυτά τρύπησαν το σώμα του Χριστού.
Στα λουλούδια που παίρνουν οι πιστοί από τον Επιτάφιο (Χριστολούλουδα, Σταυρολούλουδα) αποδίδουν θαυματουργές ιδιότητες και πολλοί τα κρατούν σπίτι ως φυλαχτό. |
|
|
Το Μεγάλο Σάββατο ξεκινά με την πρωινή ακολουθία που έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και λέγεται αλλιώς και ‟Πρώτη Ανάσταση”. Το βράδυ γίνεται η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο βγαίνει ο παπάς από την Ωραία Πύλη με τη λαμπάδα του αναμμένη ψάλλοντας το "Δεύτε λάβετε φως..." και δίνει το Άγιο Φως στους πιστούς. Κατόπιν βγαίνουν όλοι έξω όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει όλοι ψάλλουν:
|
|
|
Το "Χριστός Ανέστη" είναι και το σύνθημα για να ξεκινήσουν οι πιστοί τους ασπασμούς. Αυτό το φιλί της αγάπης δίνεται σε εχθρούς και φίλους, αφού συμβολίζει τη συγχώρεση.
Μετά την Ανάσταση οι πιστοί φέρνουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως και κάνουν το σχήμα του σταυρού με τον καπνό της λαμπάδας στην είσοδο του σπιτιού. Μετά ανάβουν το καντήλι, το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Ακολουθεί το πασχαλινό Δείπνο, που είναι συνήθως η μαγειρίτσα και τσουγκρίζονται τα αυγά. |
|
Πηγές:
www.edunet.com.cy/
EOT www.gnto.gr
Εκπαιδευτικός φάκελος "Έθιμα του Πάσχα" του Μουσείου Μπενάκη
www.edunet.com.cy/
EOT www.gnto.gr
Εκπαιδευτικός φάκελος "Έθιμα του Πάσχα" του Μουσείου Μπενάκη
https://eclass31.weebly.com/pi940sigmachialpha1.html#.VRmZjvysUyQ
|
Τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής, ένα έθιμο από τα λιγοστά που διατηρούνται ακόμα, ήταν καθιερωμένο να βάφονται από τις νοικοκυρές τη Μεγάλη Πέμπτη, γι' αυτό λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέμπτη.
Πώς όμως καθιερώθηκε αυτό το έθιμο; Τα πασχαλινά κόκκινα αυγά δηλαδή και το τσούγκρισμά τους τη νύχτα της Ανάστασης και την ημέρα του Πάσχα. Πολλές οι εκδοχές για το πώς ξεκίνησε το έθιμο αυτό. |
Το αυγό συμβολίζει από αρχαιοτάτων χρόνων την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς, χαράς για την Ανάσταση του Κυρίου.
Μια λαϊκή παράδοση λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά φώναξε: "Είναι αδύνατον. Όπως είναι αδύνατον τα αυγά από άσπρα να γίνουν κόκκινα". Και ξαφνικά τα αυγά έγιναν κόκκινα!
Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο αυτό ξεκίνησε από τους Εβραίους και μάλιστα κατά τύχη. Κατά το εβραϊκό Πάσχα, οι Εβραίοι έσφαζαν ένα αρνί και το αίμα το έριχναν σε έναν κουβά, για να σημαδέψουν μ' αυτό τις εξώπορτες τους, σε ανάμνηση της προστασίας των πρωτότοκων παιδιών τους από τη σφαγή όταν ήταν στην Αίγυπτο.
Κάποτε λοιπόν ένας Εβραίος, κρατώντας αυγά, τα τοποθέτησε κατά λάθος σε έναν τέτοιο κουβά με το αίμα του αρνιού. Όταν θέλησε να τα πάρει για να τα βράσει, τα αυγά είχαν βαφτεί κόκκινα. Αυτό το θεώρησε καλό σημάδι, το είπε στη γειτονιά και από τον ένα στον άλλο έγινε πια έθιμο να βουτούν τα αυγά στο αίμα του αρνιού. Άρχισαν κάποια στιγμή να τα βράζουν πρώτα για να κρατά καλύτερα το χρώμα και να μην ξεβάφουν.
Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι Εβραίοι που εκχριστιανίστηκαν συνέχισαν το έθιμο αυτό, το οποίο εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλους τους χριστιανούς του κόσμου και συμβολίζει πλέον τη χαρά και το θρίαμβο της Ανάστασης.
Μια λαϊκή παράδοση λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά φώναξε: "Είναι αδύνατον. Όπως είναι αδύνατον τα αυγά από άσπρα να γίνουν κόκκινα". Και ξαφνικά τα αυγά έγιναν κόκκινα!
Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο αυτό ξεκίνησε από τους Εβραίους και μάλιστα κατά τύχη. Κατά το εβραϊκό Πάσχα, οι Εβραίοι έσφαζαν ένα αρνί και το αίμα το έριχναν σε έναν κουβά, για να σημαδέψουν μ' αυτό τις εξώπορτες τους, σε ανάμνηση της προστασίας των πρωτότοκων παιδιών τους από τη σφαγή όταν ήταν στην Αίγυπτο.
Κάποτε λοιπόν ένας Εβραίος, κρατώντας αυγά, τα τοποθέτησε κατά λάθος σε έναν τέτοιο κουβά με το αίμα του αρνιού. Όταν θέλησε να τα πάρει για να τα βράσει, τα αυγά είχαν βαφτεί κόκκινα. Αυτό το θεώρησε καλό σημάδι, το είπε στη γειτονιά και από τον ένα στον άλλο έγινε πια έθιμο να βουτούν τα αυγά στο αίμα του αρνιού. Άρχισαν κάποια στιγμή να τα βράζουν πρώτα για να κρατά καλύτερα το χρώμα και να μην ξεβάφουν.
Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι Εβραίοι που εκχριστιανίστηκαν συνέχισαν το έθιμο αυτό, το οποίο εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλους τους χριστιανούς του κόσμου και συμβολίζει πλέον τη χαρά και το θρίαμβο της Ανάστασης.
|
Υπάρχει κι άλλη μια ερμηνεία πιο ορθολογική για ορισμένους. Τη Σαρακοστή οι περισσότεροι νήστευαν κι έτσι τα αυγά που γεννούσαν οι κότες περίσσευαν. Τι να τα έκαναν τόσα αυγά οι νοικοκυρές; Τα φύλαγαν λοιπόν για το Πάσχα. Την ημέρα της Λαμπρής ήταν το πρόχειρο άφθονο φαγώσιμο που μπορούσαν να φιλέψουν. Τα έβαφαν και κόκκινα που είναι χρώμα χαρούμενο και ξορκιστικό και με διάφορα άλλα χρώματα. Συχνά τα στόλιζαν με ζωγραφιές ή με μαργαρίτες, φτέρες ή με αγριολούλουδα του ελληνικού κάμπου για να γίνουν πιο ευχάριστα.
Το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο και συμβολίζει πάλι την Ανάσταση. Όπως το κλωσσόπουλο σπάει το κέλυφος του αυγού και βγαίνει στο φως της ζωής, έτσι -αυτός ήταν ο συμβολισμός- κομματιάζονται του θανάτου τα δεσμά και από του τάφου τα βάθη ξανάρχεται η ζωή. Το έθιμο αυτό καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη βυζαντινή αυλή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Αγία Ελένη, με επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Οι καλεσμένοι τσούγκριζαν με τον αυτοκράτορα και τη βασιλομήτορα τα αυγά και στη συνέχεια ακολουθούσε γεύμα στο πασχαλινό τραπέζι. |
|
Πηγή: www.mesogios.gr
|
"Άψε, Βαγίτσα, το κερί, άψε και το λυχνάρι και έμπα εις την κάμαρα να δεις τι θα μας βγάλεις...". Έτσι προτρέπουν οι καλαντάρηδες από την Κρήτη τη νοικοκυρά να τους φιλέψει για τις χαρούμενες ειδήσεις που της έφεραν.
Πώς άραγε συνδέθηκε το κερί με τη χριστιανική λατρεία; Η μακραίωνη χρήση του ως φωτιστικού μέσου δεν το εμπόδισε να αποκτήσει και μια άλλη σημασία: συμβόλιζε το φως του Ευαγγελίου, τη θέρμη της πίστης. Έτσι, όταν με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να χρησιμοποιούνται και άλλα μέσα φωτισμού, το κερί παρέμεινε πρωταγωνιστής στις θρησκευτικές τελετουργίες (βαφτίσεις, γάμους...), συμβάλλοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας δέους και κατάνυξης. |
"Άναψε λαμπάδα ίσαμε το μπόι του!"
Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο να ανάψουμε ένα κεράκι μπαίνοντας στην εκκλησία, για να δείξουμε το σεβασμό μας. Συχνά ψιθυρίζουμε τις προσευχές μας κοιτάζοντας το γλυκό του φως να τρεμοπαίζει.
Ο λαός μας συνηθίζει να κάνει τάματα από κερί, όταν εκλιπαρεί για κάποια καλοσύνη, θεραπεία από αρρώστια, προσωπική ευτυχία. Έτσι, ανάβει λαμπάδες "ίσαμε το μπόι του αρρώστου", "κεροδένει", ζώνει δηλαδή τρεις φορές την εκκλησία με κερωμένο νήμα που μετά κόβεται και γίνεται κεριά. Ειδικά τα κεριά, καθώς και τα λουλούδια του Επιταφίου, οι πιστοί συνηθίζουν να τα κρατούν ως φυλαχτό στα εικονοστάσια των σπιτιών τους.
Ο λαός μας συνηθίζει να κάνει τάματα από κερί, όταν εκλιπαρεί για κάποια καλοσύνη, θεραπεία από αρρώστια, προσωπική ευτυχία. Έτσι, ανάβει λαμπάδες "ίσαμε το μπόι του αρρώστου", "κεροδένει", ζώνει δηλαδή τρεις φορές την εκκλησία με κερωμένο νήμα που μετά κόβεται και γίνεται κεριά. Ειδικά τα κεριά, καθώς και τα λουλούδια του Επιταφίου, οι πιστοί συνηθίζουν να τα κρατούν ως φυλαχτό στα εικονοστάσια των σπιτιών τους.
"Πανέμορφο πλεχτό κερί σου 'κανα δώρο τη Λαμπρή."
Η κατασκευή των κεριών είναι πλέον μια τέχνη πολύ διαδεδομένη. Ειδικά κάθε Πάσχα η αγορά πλημμυρίζει από πανέμορφα κεριά κάθε σχήματος και χρώματος. Σε αρκετούς αρέσει να στολίζουν τα σπίτια τους με αυτά. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, βέβαια, δεν παρασκευάζονται πλέον με χειροποίητο τρόπο από αγνό μελισσοκέρι, αλλά με βιομηχανικό, από άλλα υλικά, όπως είναι η παραφίνη που προέρχεται από το πετρέλαιο.
Στην Έδεσσα και στη Φλώρινα ωστόσο επιβιώνει η παραδοσιακή τέχνη των χειροποίητων πλεχτών κεριών τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ψυχοκέρια και τα πασχαλιάτικα. Τα πρώτα χρησιμοποιούνται σε τελετές για να τιμηθούν οι νεκροί. Τα πασχαλιάτικα πλεχτά κεριά έχουν διάφορα σχήματα και χρώματα, όπως το "καλαθάκι", για να βάζουν μέσα τα μεγαλύτερα παιδιά το κόκκινο αυγό και τα "πετειναράκια", τα "ρολογάκια", τα "τσαντάκια" και τα "αεροπλανάκια", που κρατούν στην Ανάσταση τα μικρότερα παιδιά και μοιάζουν με κέρινα παιχνίδια! Υπάρχουν επίσης τα "κρεβατάκια", οι "σταυροί" και τα "ευαγγέλια" για τους μεγάλους και τα νυφικά πλεχτά κεριά, που δωρίζουν στις νιόπαντρες κοπέλες τα πεθερικά τους.
Πιστεύεται ότι αυτή η τέχνη έχει τις ρίζες της στα βυζαντινά χρόνια.
Στην Έδεσσα και στη Φλώρινα ωστόσο επιβιώνει η παραδοσιακή τέχνη των χειροποίητων πλεχτών κεριών τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ψυχοκέρια και τα πασχαλιάτικα. Τα πρώτα χρησιμοποιούνται σε τελετές για να τιμηθούν οι νεκροί. Τα πασχαλιάτικα πλεχτά κεριά έχουν διάφορα σχήματα και χρώματα, όπως το "καλαθάκι", για να βάζουν μέσα τα μεγαλύτερα παιδιά το κόκκινο αυγό και τα "πετειναράκια", τα "ρολογάκια", τα "τσαντάκια" και τα "αεροπλανάκια", που κρατούν στην Ανάσταση τα μικρότερα παιδιά και μοιάζουν με κέρινα παιχνίδια! Υπάρχουν επίσης τα "κρεβατάκια", οι "σταυροί" και τα "ευαγγέλια" για τους μεγάλους και τα νυφικά πλεχτά κεριά, που δωρίζουν στις νιόπαντρες κοπέλες τα πεθερικά τους.
Πιστεύεται ότι αυτή η τέχνη έχει τις ρίζες της στα βυζαντινά χρόνια.
Πηγή: Εύη Τσιτιρίδου, Οι Ερευνητές Πάνε Παντού (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ), 10/4/2004
|
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην Ανάσταση, ο ιερέας βροντοφωνάζει το "Χριστός Ανέστη" μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις -βεγγαλικά, πυροτεχνήματα κ.ά. (από εδώ και η παροιμιακή φράση "Έγινε ανάστα ο Κύριος"), οι οποίες αποτελούν πηγαίο ξέσπασμα, ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Οι λαογράφοι συσχετίζουν το στοιχείο των θορύβων με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι τα βλαβερά και εχθρικά πνεύματα διώχνονται με εκφοβιστικούς κρότους. Πάντως είναι βέβαιο πως σήμερα το έθιμο έχει μόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα. |
|
Τη Μεγάλη Τετάρτη στις εκκλησίες τελείται το μυστήριο του Ευχέλαιου, στο οποίο ο ιερέας διαβάζει επτά ευχές και επτά ευαγγέλια και ευλογεί το λάδι. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας, οι νοικοκυρές γεμίζουν ένα γυάλινο σκεύος με αλεύρι και τοποθετούν εκεί επτά κεριά, όσες και οι ευχές και τα ευαγγέλια του μυστηρίου. Με το αγιασμένο αλεύρι φτιάχνουν το πρόσφορο της Κυριακής και, αν το Ευχέλαιο γίνει πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, φτιάχνουν το πρόσφορο της Μεγάλης Πέμπτης.
|
Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας οι επιτάφιοι κάθε ενορίας συναντιούνται σ' ένα κεντρικό σημείο της πόλης. Η συνάντηση των επιταφίων συμβολίζει ότι η Εκκλησία είναι Μία.
Αλλού νέοι κρατούν τον Επιτάφιο ψηλά και περνά όλο το εκκλησίασμα από κάτω και ο ιερέας τους προσφέρει από ένα σταυρολούλουδο που κάθε πιστός το βάζει στις εικόνες του για ευλογία. Σε κάποια νησιά μας οι νέοι βγάζουν κάλτσες και παπούτσια και μπαίνουν στη θάλασσα κρατώντας τον Επιτάφιο, για να γαληνέψει η θάλασσα και να ταξιδεύουν με ασφάλεια οι ναυτικοί. |
|
|
Στην Κέρκυρα, όταν γίνει η Πρώτη Ανάσταση το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, αναβιώνει το έθιμο των "Μπότηδων". Οι "Μπότηδες" είναι πήλινα κανάτια γεμάτα νερό, τα οποία οι κάτοικοι τα πετούν από τα μπαλκόνια τους. Οι φιλαρμονικές κατόπιν βγαίνουν στους δρόμους της Κέρκυρας παίζοντας χαρμόσυνα εμβατήρια.
|
|
Στο Λεωνίδιο της Πελοποννήσου το βράδυ της Ανάστασης γιορτάζεται με έναν ιδιαίτερα φωτεινό τρόπο. Οι κάτοικοι αναβιώνουν ένα παλαιό πασχαλινό έθιμο, το "πέταγμα των αερόστατων". Κάθε σπιτικό δημιουργεί το δικό του αερόστατο, το ύψος του οποίου φτάνει τα δύο μέτρα και κατασκευάζεται από καλάμια και χαρτιά. Για να πυροδοτηθεί και να πετάξει στον ουρανό, οι κατασκευαστές του χρησιμοποιούν πανί βρεγμένο σε λάδι και πετρέλαιο.
|
|
Αναπαράσταση της τελετής του Νιπτήρα πραγματοποιούν οι μοναχοί και ο ηγούμενος της μονής του Θεολόγου στην Πάτμο. Όπως ο Χριστός, παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, έπλυνε τα πόδια των μαθητών του αμέσως μετά το Μυστικό Δείπνο.
|
Σε κάποιες περιοχές γίνεται το κάψιμο του Ιούδα. Το έθιμο αυτό αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα.
Στη Μονεμβασιά, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στον αυλόγυρο της εκκλησίας, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρώπινου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο υπάρχουν εκρηκτικά. Στη Σύμη, την Κυριακή του Πάσχα οι κάτοικοι μεταφέρουν το ομοίωμα του Ιούδα στο γιαλό. Στη συνέχεια χορευτικά συγκροτήματα με τοπικές ενδυμασίες παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς στην πλατεία του μουράγιου, όπου καίγεται και το ομοίωμα του Ιούδα. |
Στην Κύθνο, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Στην Κάλυμνο, τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης όσες γυναίκες μπορούν, νέες και ηλικιωμένες, κάθονται κοντά και γύρω από τον Εσταυρωμένο και αρχίζουν να λένε το "Μοιρολόι του Χριστού", που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εδώ και πολλά χρόνια. Το μοιρολόι διαρκεί περίπου μία ώρα και έχει δική του μελωδία ανάμεσα σε βυζαντινό τροπάρι και θλιμμένο δημοτικό τραγούδι.
Πηγές:
EOT www.gnto.gr
"Πάσχα με όλη την οικογένεια. Ήθη, έθιμα & δημιουργίες",
Little Friends, 2007
EOT www.gnto.gr
"Πάσχα με όλη την οικογένεια. Ήθη, έθιμα & δημιουργίες",
Little Friends, 2007
Προσευχή για μετά το Πάσχα έως και την ημέρα της Αναλήψεως.
